Το κρασί αποτελεί ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής κληρονομιάς, των εθίμων και παραδόσεων αλλά και της διατροφής. Από το 7000-6500 π.Χ. χρονολογούνται τα πρώτα δεδομένα για τη χρήση σταφυλιών με σκοπό την παραγωγή του. Προέρχονται από τη Μακεδονία, από τη γη των αρχαίων Φιλίππων, ενώ πολλές από τις ποικιλίες που χρησιμοποιούμε σήμερα είναι πιθανόν να προέρχονται και από αυτές που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες.
Το εμπόριο των ελληνικών κρασιών απλωνόταν σε ολόκληρη τη Μεσόγειο μέχρι την ιβηρική χερσόνησο και τον Εύξεινο πόντο και αποτελούσε μία από τις σημαντικότερες οικονομικές δραστηριότητες. Σε αρκετές πόλεις υπήρχαν ειδικοί νόμοι ώστε να εξασφαλίζεται η ποιότητα του κρασιού. Επίσης, οι κάτοικοι αυτών των πόλεων λάτρευαν τον Θεό Διόνυσο ως προστάτη του.
Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν αυτοί που ανέπτυξαν την τέχνη της οινοποίησης, την καλλιέργεια της αμπέλου και την εμπορία του κρασιού σε υψηλό επίπεδο και κατάφεραν να ανυψώσουν το κρασί από ένα απλό ποτό σε παγκόσμια κουλτούρα.
Κατά την αρχαιότητα υπήρχαν πολλά είδη κρασιού: λευκό, κόκκινο, ροζέ. Υπάρχουν μαρτυρίες για όλα τα είδη καλλιέργειας, από το καθημερινό κρασί μέχρι τις πιο εκλεκτές ποικιλίες. Ξακουστοί αμπελώνες υπήρχαν στη Νάξο, τη Θάσο, τη Λέσβο και τη Χίο. Δευτερεύον κρασί παραγόταν από νερό και μούστο, αναμεμειγμένο με κατακάθια, το οποίο και διατηρούσαν οι χωρικοί για προσωπική τους χρήση. Ορισμένες φορές το κρασί γινόταν γλυκύτερο με μέλι, ενώ μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και για φαρμακευτικούς σκοπούς αν ανακατευόταν με θυμάρι, κανέλλα και άλλα βότανα.
Το κρασί ήταν ένα καθημερινό βασικό συστατικό στην διατροφή των Αρχαίων Ελλήνων και αποτελούσε μια οπό τις βασικές τροφές αφού ήταν μέρος του πρωινού αλλά και των υπολοίπων γευμάτων.
Ο πατέρας της ιατρική Ιπποκράτης περιγράφει, τα είδη και την ποσότητα κρασιού, που πρέπει να πίνουν οι φυσιολογικοί άνθρωποι και μας δίνει τις θεραπευτικές ιδιότητες για όλα τα είδη κρασιών, που καταναλώνει ο άνθρωπος, στα έργα του Περί διαίτης Β΄, παρ.52 και Περί διαίτης οξέων, παρ.14.
Σήμερα μελέτες της ιατρικής σχολή του Harvard κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η μέτρια κατανάλωση κρασιού μειώνει κατά 20 έως 40% την πιθανότητα προσβολής από στεφανιαία νόσο, επειδή αυξάνει τα επίπεδα της HDL (καλή χοληστερίνη) και ταυτόχρονα μειώνει την LDL (κακή χοληστερίνη).
Η δράση του αυτή οφείλεται στους ισχυρούς αντιοξειδωτικούς παράγοντες του κόκκινου κρασιού και συγκεκριμένα στις φαινόλες που απορροφώνται με την κυκλοφορία του αίματος. Τα στοιχεία αυτά εντοπίζονται στην επιδερμίδα των σταφυλιών.
Σημαντικό στοιχείο που της ποιότητας ποιοτική των ελληνικών κρασιών είναι η σωστή αξιοποίηση του ελληνικού αμπελώνα που, σε συνδυασμό με την γεωγραφία της χώρας και το γλυκό μεσογειακό κλίμα, ευνόησε τη δημιουργία μικρών ανεξάρτητων αμπελώνων.
Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά λοιπόν του ελληνικού αμπελώνα είναι ο μεγάλος αριθμός μικροπεριοχών με ιδιαίτερο οικοσύστημα (έδαφος – κλίμα – ποικιλία αμπέλου) όπου παράγονται κρασιά με ποιοτικό χαρακτήρα. Σε κάθε μία από αυτές τις περιοχές οι εδαφοκλιματικές συνθήκες είναι εξαιρετικά ευνοϊκές για το αμπέλι.
Ακόμη, τα εδάφη, μέτριας γονιμότητας, συχνά άγονα, οδηγούν σε καρπό καλής ποιότητας. Συγκεκριμένα, οι αμπελώνες είναι τοποθετημένοι σε προνομιούχες θέσεις, σε παραθαλάσσιες περιοχές, σε νησιά, σε πλαγιές βουνών φτάνοντας σε υψόμετρο μέχρι και 1000 μ. Οι πεδινοί αμπελώνες είναι ελάχιστοι. Σε αυτές τις συνθήκες, καλλιεργούνται οι ποικιλίες του αμπελιού, οι αυτόχθονες ελληνικές ποικιλίες, πολλές από τις οποίες μας παραπέμπουν στην αρχαία Ελλάδα. Συνολικά, υπάρχουν πάνω από 300 πολύτιμες γηγενείς ποικιλίες στην Ελλάδα και παράγουν μία ολόκληρη γκάμα κρασιών. Το καθένα με τη δική του προσωπικότητα και τον έντονα τυπικό χαρακτήρα, φέρει όλο το βάρος της γεωλογικής ιστορίας του τόπου παραγωγής του.
Το πανέμορφο και περιζήτητο ερυθρό σταφύλι της Νεμέας. Τα κρασιά του, με ωραιότατη πορφυρή φορεσιά χαρακτηρίζονται από πλούσια, βελούδινη γεύση.
Λευκό σταφύλι με λουλουδάτα αρώματα που καλλιεργείται κυρίως στη Σαντορίνη και τα νησιά του Αιγαίου.
Λευκό σταφύλι ευρέως διαδεδομένο στα νησιά του νότιου Αιγαίου και τη Χαλκιδική. Τα κρασιά του εμφανίζονται με λεπτό άρωμα λεμονιού και πλούτο γεύσης.
βλ. Μαντηλαριά
Το κυρίαρχο σταφύλι της Σαντορίνης που έχει μεταναστεύσει με επιτυχία στη Χαλκιδική, την Επανομή, τη Δράμα, το Παγγαίο και την Πελοπόννησο. Λευκό, διατηρεί αρκετά υψηλή οξύτητα, ακόμη και στην πλήρη ωρίμανσή του.
Λευκά σταφύλια (Σανταμεριάνα, Λευκή Βολίτσα, Μυγδάλι, Μπρένα) που κάτω από αυτό το όνομα-ομπρέλα καλλιεργούνται στην Πελοπόννησο.
Ερυθρό σταφύλι που κατάγεται από τη Ζάκυνθο και απέναντι στη δυτική Πελοπόννησο.
Ερυθρή ποικιλία, η οποία καλλιεργείται σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα στη Λευκάδα. Δίνει κρασιά με έντονο χρώμα.
Παλιά κρητική ποικιλία. Ένα λευκό σταφύλι που όταν καλλιεργείται με φροντίδα δίνει ευχάριστα κρασιά με λουλουδένια και φρουτώδη αρώματα.
Ερυθρή ποικιλία αμπέλου που συναντάται στην περιοχή των Ιωαννίνων.
Μια από τις αρχαιότερες αυτόχθονες λευκές ποικιλίες της Κρήτης, ξεχωρίζει για το άρωμά της που θυμίζει δάφνη, εξ’ ου και το όνομα.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, τα σταφύλια που καλλιεργούσαν στη Σαντορίνη ξεπερνούσαν τα 50. Σήμερα δυστυχώς ζήτημα είναι να υπάρχουν 5 που να μπορούν να θεωρηθούν σημαντικά. Ανάμεσά τους και το Κατσανό.
Ερυθρό κρητικό σταφύλι. Τα κρασιά του είναι υψηλόβαθμα, μαλακά και πικάντικα στη γεύση. Συνήθως οινοποιείται παρέα με τη Μαντηλαριά.
Ερυθρό σταφύλι που καλλιεργείται αποκλειστικά στη Ραψάνη και συμμετέχει στη σύνθεση του κρασιού της.
Μια από τις σπάνιες ποικιλίες της Λακωνίας μαζί με τη Μονεμβασιά, τον Πετρουλιανό και τη Θράψα. Σήμα κατατεθέν της, το επίμονο άρωμα που παραπέμπει στο κυδώνι γλυκό.
Σταφύλι με αξιόλογο φρούτο και ζωηρή οξύτητα, που καλλιεργείται στη βόρεια Πελοπόννησο και τα Ιόνια νησιά.
Eρυθρό σταφύλι, αυτόχθον της Λήμνου, με ρίζες που φτάνουν στην αρχαιότητα. Η Λημνία άμπελος που τα κρασιά της εξυμνεί ο Πολυδεύκης, σήμερα, εκτός από το νησί, καλλιεργείται και στη Βόρεια Ελλάδα.
Ακραιφνώς κρητικό σταφύλι, από τις αρχαιότερες ελληνικές ποικιλίες. Ποικιλία με υψηλό δυναμικό, αναδεικνύει στο βέλτιστο τον ποιοτικό χαρακτήρα της όταν ωριμάζει αρκετά.
Φίνα λευκή ποικιλία που μας χαρίζει πλούσια και αρωματικά κρασιά.
Ερυθρή αιγαιοπελαγίτικη ποικιλία. Συνήθως οινοποιείται μαζί με άλλα σταφύλια που μειώνουν τον δύστροπο χαρακτήρα της και προσθέτουν πιο φίνες νότες στα καθαρά γήινα αρώματά της (με τη Μονεμβασιά στην Πάρο και το Κοτσιφάλι στην Κρήτη).
βλ. Μαντηλαριά
Το γνωστό αρωματικό σταφύλι που καλλιεργείται στον αμπελώνα της Πάτρας και της Κεφαλονιάς. Η μεγαλύτερη ποσότητα χρησιμοποιείται για την παραγωγή του ομώνυμου υψηλόβαθμου και παλαιωμένου ερυθρού γλυκού κρασιού.
Η ερυθρή πρόταση της Σαντορίνης. Ένα από τα πολλά άγνωστα σταφύλια του Κυκλαδίτικου αμπελώνα, που οι προσπάθειες των οινοποιών κατάφεραν να σώσουν από την εξαφάνιση. Κρασί με χαρακτήρα και ένταση, όπως και οτιδήποτε από το αγαπημένο νησί.
Η οικογένεια είναι μεγάλη. Με αυτό το όνομα συναντούμε πολλά σταφύλια στην Πελοπόννησο, την Ήπειρο, τη Μακεδονία και τη Στερεά Ελλάδα. Το δε κοινό τους χαρακτηριστικό είναι το μαύρο χρώμα του φλοιού τους. Ποικιλία ταννική που ανταποκρίνεται έξοχα στην παλαίωση στο βαρέλι.
Λευκό σταφύλι που καλλιεργείται στην Πάρο.
Μεγάλη και διάσημη οικογένεια σταφυλιών που καλλιεργούνται με ποικίλα ονόματα σ’ όλες σχεδόν τις αμπελουργικές χώρες. Μεγάλη και η ποικιλία των κρασιών που μας χαρίζουν, από παλαιωμένα γλυκά έως φρέσκα, φρουτώδη αφρώδη. Όλα τους όμως ξεχωρίζουν για το εντυπωσιακό τους άρωμα.
Ερυθρή αρωματική ποικιλία που συναντάμε στο νομό Κοζάνης
Καλλιεργείται στο οροπέδιο της Μαντινείας και στη νότια Πελοπόννησο, για την παραγωγή λευκών κρασιών με έντονο και εύκολα αναγνωρίσιμο άρωμα. Με μοσχατίζουσες νότες που στην πιο καθαρή τους έκφραση θυμίζουν τριαντάφυλλο, μέντα και λεμόνι.
Ερυθρή ποικιλία που συναντάται στην περιοχή των Ιωαννίνων.
Ερυθρό σταφύλι που καλλιεργείται αποκλειστικά στη Γουμένισσα. Συμμετέχει στην ποικιλιακή σύνθεση του κρασιού της περιοχής προσφέροντας χρώμα, φρουτώδης γεύση, αλκοολικό τίτλο και μειώνοντας την οξύτητά του.
Λευκή και ηπειρώτισσα, εμφανίζει αξιοσημείωτο δυναμικό για την παραγωγή φρέσκων ξηρών και αφρωδών κρασιών.
Η εκλεκτή ερυθρή ποικιλία της βόρειας Ελλάδας. Καλά εγκλιματισμένη στα ηπειρωτικά κλίματα, καλλιεργείται σε περισσότερες περιοχές από οποιαδήποτε άλλη ποικιλία στην Ελλάδα. Τα σταφύλια της έχουν έντονα όξινη γεύση, ακόμη και όταν είναι ώριμα.
Αυτόχθονη λευκή ποικιλία της Κρήτης, που σώθηκε από την εξαφάνιση χάρις στις προσπάθειες των ντόπιων οινοποιών. Μας δίνει κρασιά με ελαφρύ λεμονάτο στόμα.
Το πιο διαδεδομένο σταφύλι του Ελληνικού αμπελώνα. Καλλιεργείται στην Αττική και σ’ ολόκληρη την Κεντρική Ελλάδα. Μαζί με τον Ροδίτη, είναι τα κύρια σταφύλια που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή της ρετσίνας.
Σταφύλι με ρόδινο φλοιό και ορεκτική οξύτητα. Καλλιεργείται σε ολόκληρη την Πελοπόννησο, ιδιαίτερα στην Κορινθία, την Αχαΐα, την Ηλεία και σποραδικά στην Αττική και την Εύβοια.
Ερυθρό σταφύλι που καλλιεργείται αποκλειστικά στη Ραψάνη και συμμετέχει στη σύνθεση του κρασιού της.